Rouwtaken
Ze zeggen het wel eens: je moet het verwerken. Je moet het een plekje geven. Ik denk dat je rouw niet kunt verwerken, alsof het daarna weg is. ‘Een plekje geven’ klinkt ook zo vreemd. Alsof je het ergens wegstopt en er misschien nog wel een keer naar kijkt, maar voorlopig even niet en misschien wel nooit meer.
Misschien zouden we ook zo naar rouw kunnen kijken:
In het takenmodel van William Worden1 wordt gesproken over vier rouwtaken. Niet om deze ‘taken’ stap voor stap af te werken, maar als stappen die we op onze tijd en op onze wijze kunnen nemen. Die rouwtaken of rouwarbeid is hard werken. Emotie is hard werken. Herken je dat, na een dag vol emoties, kun je ’s avonds geen stap meer verzetten en wil je alleen maar slapen.
1e rouwtaak:
Het onder ogen zien van de werkelijkheid van het verlies
De eerste rouwtaak is de werkelijkheid van het verlies onder ogen zien. Als je partner de diagnose dementie krijgt, als er weer een nieuwe fase in de ziekte dementie is aangebroken, als iemand sterft of als je met wat voor een verlies ook wordt geconfronteerd. Je hebt het gevoel dat het niet waar kan zijn. Je wilt het ontkennen, hard je ogen dichtdoen en wanneer je ze weer opent is het weg. Was het nog maar ‘gisteren’.
De werkelijkheid onder ogen zien is je beseffen dat ondanks de jas van jouw naaste aan de kapstok, een onopgeruimd bureau in een werkkamer, een slingerend werkje of boek, jouw naaste echt niet meer terug kan naar hoe het was. Of echt definitief in een verpleeghuis is gaan wonen.
Wist je dat bij verlies van een dierbare mensen soms het idee hebben dat ze hem of haar zien lopen op straat. Of zeker weten dat ik hem of haar hoorde lachen. Bij rouw is dit geen ziekte of een vreemde hallucinatie. Bij rouw is dit normaal gedrag, ook van evenwichtige mensen.
Wat helpt is om de werkelijkheid van het gebeuren tot je te laten doordringen, door ervoor te zorgen dat je telkens opnieuw nauwkeurige informatie krijgt over wat er is gebeurd. Dat je het meer dan één keer mag vertellen. Je ook gerust aan mag geven dat je wel weet dat je het er eerder over hebt gehad en dat het jou helpt om het er vaker over te hebben.
2e rouwtaak:
Ervaren van de pijn van het verlies
De pijn van het verlies ervaren is de tweede taak.
Rouw en verlies kan letterlijk pijn doen. In je keel, je borststreek, achter je ogen. Dat komt en gaat, je kan er door worden overvallen.
Wat helpt is ook hier er over praten. Bedenk dat alle emoties (boosheid, verdriet) en alle reacties (je kunt je veel minder concentreren, je bent vergeetachtig) normaal zijn. Normale reactie van normale mensen in een rouwproces.
Schuldgevoel hoor ik zo vaak terug. Heb ik er wel goed aan gedaan. Had ik toch niet meer kunnen proberen. We hadden toch beloofd voor altijd voor elkaar te zorgen. Ik had toch beloofd dat mijn naaste níet naar een verpleeghuis zou hoeven. Je bént niet schuldig. Je kunt je wel schuldig voelen.
Komt dat schuldgevoel ook niet voort uit liefde voor je naaste en de verantwoordelijkheid die jullie voor elkaar namen?
En soms hebben we de neiging om het allemaal weg te stoppen, het te verhullen, iets te slikken. Verlengen we daarmee niet vooral de pijn van het verlies. Wist je dat het wegstoppen van verdriet vaak als boosheid naar buiten komt?
3e rouwtaak:
Aanpassen aan de wereld
De derde taak van de rouwarbeid is je aanpassen aan de nieuwe situatie: je naaste woont in een verpleeghuis of is overleden.
Verdriet is voor iedereen anders, ook al is van twee zussen hun moeder overleden, zij zullen de rouw en het verdriet allebei anders ervaren.
Jouw verhaal is geen drie in een dozijn. Jouw verhaal als dochter of zoon van een naaste met dementie is een andere als die van jouw broer of zus.Je kunt helpen bij deze taak door telkens opnieuw te luisteren naar iemands verhaal. Zo help je mensen om opnieuw op verhaal te komen in het leven en hoor je waarmee je kunt helpen.
Aanpassen aan de nieuwe situatie is ook jouw rol of aandeel opnieuw vinden. Je woont nu alleen, je moet alleen zaken regelen. De manier waarop jullie met elkaar omgingen is weg of grotendeels weg.
4e rouwtaak:
Opnieuw leren genieten van het leven en
herinneringen levendig bewaren
De vierde taak van rouwarbeid is leren om herinneringen te koesteren. Om opnieuw te leren en mogen genieten. Wanneer iemand ver in zijn dementie is of uiteindelijk sterft, sterft niet de relatie die je iemand had. Verlies gaat mee door het leven, draag je bij je. Soms overweldigen en groot, soms afwezig en soms in ene weer zichtbaar. Door een foto, muziek op de radio, een geur, een verdwaald kledingstuk in een kast op zolder.
Tegelijkertijd mag je de herinnering levendig bewaren, want hoe kunnen we iemand blijven herinneren wanneer we het er nooit meer over hebben. Wanneer we die persoon ‘doodzwijgen’.
Een andere manier om naar rouw te kijken is het duale procesmodel. Hier lees je er meer over: Duale procesmodel
1 Zie James William Worden, Grief Counseling and Grief Therapy A Handbook for the Mental Health Practitioner 1983